گیاهشناسی خیار

مشخصات گیاهشناسی خیار

 ریشه: ریشه خیار سطحی بوده و حالت افشان دارد. سطحی بودن ریشه خیار، این گیاه را به خشکی حساس می‌کند. ریشه اصلی در خاک 10-5 سانتیمتر و در خاک سبک تا 30-20 سانتی‌متر نفوذ می‌کند.

سیستم ریشه خیار گسترده ولی نازک است که ممکن است به صورت افقی در سطح وسیعی گسترش یابد و تولید ریشه‌های انبوه در عمق 30 سانتیمتری خاک کند.

رشد رویشی ریشه خیار در مقایسه با اندام‌های هوایی آن بسیار ضعیف‌تر می‌باشد ولی در محل یقه و حتی قسمت‌هایی از ساقه که با خاک تماس پیدا می‌کند، ریشه‌های نابجا تولید می‌کند.

ساقه: ساقه خیار علفی و به رنگ سبز روشن، آبدار و دارای پوست نازک و کرک‌های ریزی است که از ساقه منشعب می‌شوند. ساقه اصلی این گیاه به صورت عمودی رشد می‌کند ولی بعد از تولید شاخه‌های جانبی، بر روی زمین و به صورت افقی رشد می‌نماید.

از گره‌های روی ساقه اصلی یک یا چند شاخه فرعی بوجود می‌آید که بر روی همه آن‌ها می‌تواند میوه تشکیل شود. همه ساقه‌ها در خیار زبر و کرک‌دار می‌باشد که در هنگام بلوغ ممکن است ساقه توخالی شود.

شاخه‌های اصلی و جانبی در اکثر واریته‌های خیار گلخانه‌ای بسیار سریع رشد می‌کنند و گیاه به طور مرتب به هرس نیاز دارد تا بتواند یک شاخه اصلی قوی تولید نماید.

در شرایط مطلوب ممکن است تعداد زیادی میوه از جوانه‎های جانبی کنار هر برگ بوجود آید که باید تعداد زیادی میوه بسته به واریته تنک شود چون در غیر این‌صورت گیاه ضعیف شده و خیلی زود از بین می‌رود و یا میوه‌های آن به طور ناقص رشد می‌کنند.

برگ: خیار دارای برگ‌های ساده، پنجه‌ای شکل و به رنگ سبز روشن می‌باشد که به طور متناوب روی ساقه قرار می‌گیرند. بریدگی‌های کم عمقی، برگ خیار را به 5 قسمت یا لوب مثلثی شکل تقسیم می‌کند و قسمت وسط برگ دارای نوک تیزی می‌باشد.

اندازه برگ‌ها در خیار معمولی 20-10 سانتی‌متر و در خیارهای گلخانه‌ای 40-20 سانتی‌متر می‌باشد. دمبرگ آن بلند، آبدار، قطور و رگبرگ‌ها مشخص و روشن‌تر از خود برگ هستند.

طول دمبرگ‌ها 20-7 سانتی‌متر می‌باشد. در روی هر گره از ساقه فقط یک برگ بوجود می‌آید. از گره سوم به بعد، از ته دمبرگ‌ها و در زاویه برگ معمولاً پیچک‌هایی تولید می‌شود که منشا غیر شاخه‌ای دارند و به ساقه کمک می‌کنند تا بتواند از قیم بالا برود.

گل: خیار گیاهی یک ‌پایه است. گل‌های نر و ماده روی یک پایه‌اند و در فضای باز گل ماده توسط گرده گل نر تلقیح می‌شود البته ارقام گلخانه‌ای خیار فقط گل ماده تولید می‌کنند و نیازی به تلقیح ندارند.

گل‌ها در زاویه برگ تشکیل می‌شوند و معمولاً در زاویه هر برگ تنها یک گل بوجود می‌آید. رنگ گل‌ها در خیار زرد پررنگ است و هر گل دارای 5 گلبرگ می‌باشد.

میوه: میوه خیار از لحاظ گیاه‌شناسی سته گوشتی و آبدار به شمار می‌رود که میان‌بر و درون‌بر آن خوراکی است. شکل میوه بلند و استوانه‌ای شکل است و رنگ آن سبز می‌باشد.

اندازه میوه، شکل و رنگ آن تابع شرایط کشت و نوع واریته می‌باشد. در میوه‌های نارس، کلروفیل موجود در سلول‌ها سبب سبزی میوه‌ می‌شود .

 وقتی میوه می‌رسد رنگ آن سبز کم‌رنگ یا زرد مایل به سفید تغییر می‌کند در بعضی از واریته‌ها نیز میوه سبز پررنگ (تیره) می‌باشد.

میوه خیار همانند سایر میوه‌های خانواده کدوئیان دارای مقدار زیادی آب می‌باشد. حدود 95-90 درصد وزن خیار تازه را آب تشکیل می‌دهد.

تلخی موجود در میوه‌های خیار در اثر ماده‌ای است به نام کوکوربتاسین که در ته آن‌ها وجود دارد و در ریشه ساخته می‌شود اما در خیارهای هیبرید گلخانه‌ای دیده نمی‌شود و یا خیلی به ندرت و تحت شرایط نامساعد (تنش) اتفاق افتاده است.

خیارهای گلخانه‌ای (بدون بذر) بر خلاف خیارهای معمولی بذر تولید نمی‌کنند و یا بذرهای ریزی بوجود می‌آورند. طول خیارهای معمولی 25-15 سانتی‌متر و خیارهای گلخانه‌ای 50-25سانتی‌متر می‌باشد.

از مشخصات بارز خیار گلخانه‌ای قسمت باریک و نازک انتهای آن می‌باشد. میوه خیار دارای پوست ضخیم و سبز رنگ است. پوست خیارهای معمولی تحت شرایط تنش تلخ می‌گردد ولی پوست خیارهای گلخانه‌ای تلخ نیست.

مراحل رشد و نمو  خیار

رشد رویشی خیار شامل دو مرحله است. در مرحله اول ابتدا رشد مستقیم صورت می‌گیرد که با ظهور اولین برگ‌هاي واقعی آغاز می‌شود و با ظهور گره پنجم و یا ششم خاتمه می‌یابد.

مرحله دوم رشد رونده است که از گره ششم به بعد شروع می‌شود. بعد از آن شاخه‌هاي جانبی از محور اصلی ظاهر می‌شود و ساقه اصلی به رشد خود ادامه می‌دهد.

ارقام خیار گلخانه‌ای

در کشت گلخانه‌ای از ارقام بی‌دانه خیار استفاده می‌شود. بهترین ارقام ارقامی هستند که فقط گل ماده تولید می‌کنند (بکرزا یا پارتنوکارپ) زیرا:

• سازگار با شرایط کشت در گلخانه هستند
• احتیاج به زنبور یا دیگر عوامل تلقیح کننده ندارند.
• از قدرت رشد کمتری برخوردارند و شاخ و برگ کمتری تولید می‌کنند و این موضوع نیاز به هرس را کاهش می‌دهد.
• زودرس بوده و بارآوری در آن‌ها منظم‌تر است.
• عملکرد آن‌ها و راندمان محصول زیاد بوده و در دمای پایین‌تر قادر به رشد هستند پس نیاز به انرژی کمتری خواهند داشت.
• با انجام هرس و جوان نمودن بوته، عمر گیاه را می‌توان چندین بار تجدید نموده و مجدداً از آن بهره‌برداری کرد.

در کشت ارقام باید در نظر داشت که بعضی ارقام زمستانه (تک گل‌ها ) و بعضی بهاره‌اند (پرگل‌ها). بنابراین به فصول کشت و آب و هوای منطقه توجه شود. در انتخاب رقم باید مشخصات رقم را دانست.

یک فاکتور بسیار مهم در رقم خیار هرس است. بعضی بوته‌ها به لحاظ ژنتیکی نیاز به هرس شدید ندارند و بوته خیار به صورت ژنتیکی خودش را هرس می‌کند.

  در اکثر ارقام نیاز به هرس وجود دارد و انجام هرس به موقع و تهویه همزمان منجر به افزایش تناژ اقتصادی و جلوگیری از شیوع بیماری‌های قارچی خواهد شد.

برخی ار ارقام خیار گلخانه‌ای عبارتند از:

• Danito: تولید کشور هلند، تک گل، با کیفیت و طعم و بوی عالی
• Nasim: تولید کشور هلند، پر گل، کم برگ، 4-3 میوه در هر بند دارد.
• Royal: تولید شرکت رویال هلند، چند گل، مرغوب و پربار. نیاز به هرس ندارد و تک شاخه‌های فرعی بوجود می‌آورد.
• Dominus J.R.S (شاین): میوه کشیده و بلند، براق و به رنگ سبز تیره و دارای بوته‌های بسیار قوی و پرمحصول.
• Dominus J.R.H (یازان): میوه با طول متوسط، سایر خصوصیات آن مانند شاین است.
• Hillares 9811 (جوردیس): رشد و باردهی بالا، کیفیت میوه عالی، مقاوم به سرما. برای کشت در تونل‌های پلاستیکی بدون سیستم گرمایی مناسب است.
• Hillares 8756 (سالیما): زودرس، پربار و فوق‌العاده مرغوب. در گلخانه‌های گرم نتیجه خوبی داشته است.
• Hillares 9825: بسیار قوی و مقاوم، با میوه‌های بلند و کشیده.
• Bastide: میوه کوتاه، یکنواخت و به رنگ سبز تیره. به شرایط نامساعد و به بیماری گموز مقاوم و سازگار است.
• Bangkok: میوه کوتاه، بسیار دلپذیر، خوش‌خوراک، شکیل و سبز رنگ. به بیماری سفیدک حقیقی و گموز مقاوم است.

از دیگر ارقام گلخانه‌ای می‌توان به واریته‌های آلفاریس، سوکراتس، پتوسید، سینا، بیلانکو و خیار دولاب اشاره نمود.

دمای مناسب برای رشد خیار چند درجه سانتی گراد است؟

دمای هوا توصیه شده برای محصول خیار
	نور کم  (°C)	نور زیاد  (°C)	با دی‌اکسید کربن (°C)
حداقل شب	19	20	20
حداقل روز	20	21	22
تهویه	26	26	28

دمای هوا

دمای هوا اصلی‌ترین عامل زیست محیطی است که روی رشد رویشی، تشکیل گل، رشد و کیفیت میوه تأثیر می‌گذارد. سرعت رشد محصول به دمای متوسط 24 ساعته بستگی دارد هرچه میانگین دمای هوا بالاتر باشد سرعت رشد بیشتر است.

هرچه تغییر در دمای هوا در شب بیشتر باشد، ارتفاع گیاه بلندتر و اندازه برگ کوچک‌تر است. اگرچه حداکثر رشد در دمای روز و شب حدود 28 درجه سانتی‌گراد رخ می‌دهد.

  حداکثر تولید میوه با دمای شبانه 20-19 درجه سانتی‌گراد و دمای روز 22-20 درجه سانتی‌گراد حاصل می‌شود.

متوسط دمای روزانه هوا 24-15 درجه سانتی‌گراد است. دمای مطلوب برای رشد در شب، حدود 18 درجه سانتی‌گراد و در طول روز، حدود 28 درجه سانتی‌گراد همراه با شدت نور زیاد است.

دمای مناسب برای جوانه‌زنی بذر خیار 25-18 درجه سانتی‌گراد است. هر چه درجه حرارت پایین‌تر باشد طول مدت جوانه‌زنی بیشتر می‌شود و هر اندازه درجه حرارت محل تکثیر در موقع جوانه‌زنی بیشتر باشد جوانه‌زنی سریع‌تر و یکنواخت‎‌تر انجام خواهد شد و بذر و گیاه جوان، کمتر در معرض خطر آفات و بیماری‌ها قرار می‌گیرند.

تعداد روزهای موردنیاز برای جوانه‌زنی بذر در درجه حرارت‌های مختلف
درجه حرارت خاک به سانتیگراد	10	15	20	25	30	35
تعداد روز مورد نیاز برای جوانه‌زنی بذر	–	13	6	4	3	3

درجه حرارت بالاتر از 25 درجه سانتی‌گراد باعث افزایش بیش از حد فعل و انفعالات آنزیمی می‌شود. دمای بالاتر از 35 درجه سانتی‌گراد نیز برای جوانه‌زنی مناسب نبوده و گاهی باعث از بین رفتن قدرت جوانه‌زنی بذور می‌گردد.

بذر خیار در خاکی که درجه حرارت آن زیر 10 درجه سانتی‌گراد باشد نمی‌تواند جوانه بزند. گیاه جوان نیز سردی هوا و سردی بستر حساس می‌باشد.

درجه حرارت‌های توصیه شده برای جوانه‌زنی بذر و پرورش نشا خیار در شرایط نوری مختلف
مراحل رشد	شرایط نوری	درجه حرارت هوای محیط °C		درجه حرارت محیط ریشه °C
		روز	شب	روز	شب
هنگام جوانه‌زنی بذر	الزامی نیست (وجود نور ضرورتی ندارد)	28	28	28	28
بعد از جوانه‌زنی بذر	حداکثر نور قابل دسترس (نور کافی و دائمی)	24	22	26	26
بعد از انتقال به گلدان	شرایط نوری مناسب (نور تابستان و یا وجود نور مصنوعی)	23	21	24	24
بعد از انتقال به گلدان	شرایط نوری ضعیف (نور زمستان یا عدم وجود نور مصنوعی)	22	20	24	22
در شرایطی که از نور مصنوعی استفاده می‌شود درجه حرارت‌های توصیه شده در روز، برای سایر ساعات شبانه‌روز نیز اعمال می‌گردد

دمای خاک

بهترین شرایط برای رشد خیاز زمانی است که دمای خاک 21 درجه سانتی‌گراد باشد. افزایش دمای خاک از 17 درجه سانتی گراد به 21 درجه سانتی‌گراد باعث تسریع در رشد خیار می شود.

وقتی که دمای خاک به زیر 17 درجه سانتی‌گراد برسد رشد خیار متوقف می‌شود. تحت این شرایط گیاهان از  بیماری‌ها و آفات صدمه می‌بینند.

به همین دلیل باید اطمینان حاصل کرد که زمانی کشت خیار انجام شود که دمای خاک بیشتر از 17 درجه سانتی‌گراد باشد.

وقتی دمای خاک به 15 درجه سانتی‌گراد برسد ریشه‌ها توانایی جذب آب را ندارند و گیاه پژمرده می‌شود و با رسیدن دمای خاک به 12 درجه سانتی‌گراد گیاهچه خیار از بین می‌رود.

نیاز دمایی مناسب برای کشت خیار گلخانه ای

دمای مناسب برای کشت خیار در گلخانه دمای 22-20 درجه سانتی‌گراد است. برای متعادل نگه داشتن رشد خیار در گلخانه و حفظ رژیم دمایی باید به موراد زیر دقت کرد:

 جهت رشد اپتیمم نهال خیار در گلخانه خاکی دمای کشت خیار در  روز 22-20 درجه سانتی‌گراد و دمای شب 18-16 درجه سانتی‌گراد تنظیم می‌شود

دمای گلخانه در طول دوره گلدهی باید بین 28-25 درجه سانتی‌گراد باشد

در مرحله میوه‌دهی رژیم حرارتی اپتیمم شامل 30-20 درجه سانتی‌گراد در طول روز و 20-18 درجه سانتی‌گراد در طول شب می‌باشد.

رابطه بین دما و عملکرد خیار

خیار از نظر فتوپریود، گیاهی بی‌تفاوت به طول روز محسوب می‌شود اما مطالعات نشان داده است که رشد و نمو گیاه خیار در شرایط طول روز بلند و شدت نور بالا نسبت به طول روز کوتاه به دلیل تغییرات در توزیع ماده خشک و محتوای آب اثر بسزایی در میزان عملکرد آن خواهد داشت و همچنین مشخص شده است که طول روز یا درجه حرارت بر تعیین جنسیت گل در خیار اثر متقابل دارند.

در دمای بالای 30 درجه سانتی‌گراد، گیاهان معمولاً از تنش آبی رنج می‌برند. دمای بالای ناحیه ریشه به ریشه‌ها آسیب می‌رساند که منجر به عملکرد کمتر و خطر بیشتر بیماری‌های ریشه‌ای می‌شود.

دمای خاک برای کشت خیار و رشد و تولید باید مناسب باشد (22-18درجه سانتی‌گراد).

در ارتباط با دمای کشت خیار اگر دمای بستر به زیر 12 درجه سانتی‌گراد برسد سرعت غذارسانی ریشه به ساقه مختل می‌شود و اگر دما تا 6 درجه کاهش یابد، ریشه گیاه مواد غذایی ساقه و برگ را جذب می‌کند و گیاه ضعیف می‌شود.

هر گونه کاهش یا افزایش درجه حرارت از حدود تعیین شده دمای کشت خیار موجب اختلال در رشد و نمو و کاهش عملکرد و کیفیت محصول می‌گردد.

گاهی اوقات به منظور تحریک در رشد رویشی، از هنگامی که برداشت شروع می‌شود هر شب درجه حرارت حدود 1 درجه کاهش می‌یابد تا دمای گلخانه در شب به 17-16 درجه برسد.

این کاهش دما به‌ویژه در فصول گرم (اواخر بهار تا اوایل پاییز) که سرعت رشد رویشی به دلیل تولید زیاد میوه کند می‌شود، انجام می‌گیرد که این کار باعث ذخیره انرژی در گیاه می‌شود.

در بعضی مواقع به منظور ایجاد توازن در بوته‌ها موقتاً دمای گلخانه را افزایش می‌دهند این کار باعث تکامل نیافتن تعدادی از گل‌ها می‌شود.

نکات

در دمای 19-17 درجه سانتی‌گراد و افزایش دما به 40-35 درجه سانتی‌گراد مادگی تشکیل نمی‌شود.

با رسیدن دمای هوای گلخانه به 15 درجه سانتی‌گراد و پایین‌تر رشد خیار کند شده و متوقف می‌شود.

با افت دمای هوا  به زیر 10 درجه سانتی‌گراد رشد خیار به طور کامل متوقف می‌شود.

با رسیدن دمای هوای گلخانه  به 9-8 درجه سانتی‎گراد خیار می‌میرد